Cumhurbaşkanının Seçimi Konusunda Açıklama

Doç. Dr. Kemal Gözler
Koç Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi
Türk Anayasa Hukuku Sitesi Editörü

Şimdiye kadar 184-367 tartışmasından uzak durmaya özel çaba sarf ettim. Özellikle de bu konuda, gazete ve televizyonlara görüş açıklamaktan özenle kaçındım. Çünkü bilimsel tartışmanın yerinin, gazeteler ve televizyon ekranları değil, kitaplar ve bilimsel dergiler olduğuna inanan biriyim.

Kaldı ki anayasa hukuku alanında apaçık yanlış olan bir görüş açıklandı diye, bu görüşün yanlış olduğu yolunda beyanat vermek gerektiğine de inanmıyordum. Nasıl birisi çıksa ve iki kere ikinin dört değil, beş ettiğini söylese, matematik profesörleri bunun yanlış olduğu yolunda gazetelere ve televizyonlara beyanat vermek zorunda değiller ise, aynı şekilde Cumhurbaşkanı seçimi için toplantı yetersayısının 184 değil, 367 olduğunu söyleyen birisinin görüşünün yanlış olduğunu söylemenin gereğini hissetmedim. Toplantı yetersayısının 367 olduğu görüşü, benim açımdan, ayrıca tartışılmasına gerek olmayan apaçık yanlış bir görüştü ve bunun yanlış olduğunun söylenmesi dahi bir “abesle iştigal” idi.

Ben böyle düşünüyor iken ve 367 konusunda bir görüş açıklamamış olmama rağmen, adımın “367’ciler” ile birlikte anıldığını fark ettim. Bu nedenle “367’ci” değil, “184’çü” olduğumu açıklama ihtiyacını hissettim. Diğer yandan benim apaçık yanlış bulduğum görüş Anayasa Mahkemesi tarafından fevkalade yanlış bir kararla benimsenmiş oldu. Nihayet 367 lehine propaganda yapanlar, söz konusu sorunun anayasa hukuku doktrininde tartışmalı olduğunu, anayasacıların çoğunun 367’ci olduğunu iddia etmeye başladılar. Oysa gerçekte 4-5 anayasacı dışında kalan meslektaşlarımızın ezici çoğunluğu 184’çüdür ve özel konuşmalarında toplantı yetersayısının 367 olduğu yolundaki görüşün uydurma bir görüş olduğunu ve Anayasa Mahkemesi kararının da yanlış bir karar olduğunu söylemektedirler. Anayasa hukuku, bu alanda yüksek lisans dahi yapmamış, hayatında anayasa hukuku alanında tek bir kitap, tek bir makale dahi yazmamış kişilerin ahkam kestiği bir alan haline geldi. Bu kişilerin yaptığı açıklamalar yüzünden halkın Anayasaya ve giderek hukuka güveni sarsıldı. Halkın gözünde anayasa hukuku kuralları, isteyenin istediği gibi yorumlayabileceği kurallar haline dönüştü. Artık böyle bir durumda susmanın, bir anayasa hukukçusu olarak, mesleğime saygısızlık olacağı kanısına vardım ve aşağıdaki açıklamayı yapmaya karar verdim. K.Gözler.

Bilindiği gibi Sabih Kanadoğlu tarafından Türkiye’de Cumhurbaşkanı seçmek amacıyla TBMM’nin toplanabilmesi için TBMM Genel Kurulunda en az 367 milletvekilinin bulunması gerektiğini iddia edilmiştir[1]. Bu iddia, anayasa hukukçularının çoğunluğu tarafından olmasa bile bazıları tarafından da desteklenmiştir. Ancak bu düşüncenin, kanımızca, 1982 Anayasasının 96 ve 102’nci maddeleri karşısında savunulabilir bir yanı yoktur. Zira 1982 Anayasasının 102’nci maddesinde öngörülen yetersayılar, “toplantı yetersayısı” değil, “karar yetersayısı”dır. 102’nci maddede TBMM’nin kaç milletvekili ile toplanacağına ilişkin bir özel hüküm yoktur. Toplantı yetersayısına ilişkin bir özel hüküm olmadığına göre, toplantı yetersayısı, Anayasanın 96’ncı maddesinin “Anayasada başkaca bir hüküm yoksa Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayısının en az üçte biri ile toplanır” diyen birinci fıkrası hükmüne göre belirlenir. Yani Cumhurbaşkanının seçimi amacıyla TBMM’nin toplanabilmesi için en az 184 milletvekilinin Genel Kurulda bulunması yeterlidir[2].

Başka Ülkelerde Durum Nedir?- Bu arada belirtelim ki, Cumhurbaşkanı seçimi için toplantı yetersayısının 367 olduğunun söylenmesi, söz konusu toplantı yetersayısının “özel toplantı yetersayısı” veya “nitelikli toplantı yetersayısı” olduğu anlamına gelir. Sadece 1982 Türk Anayasasında değil, incelediğimiz yabancı anayasalarda da cumhurbaşkanının seçimi için öngörülmüş bir “özel toplantı yetersayısı” veya “nitelikli toplantı yetersayısı” yoktur. Bu konuda bkz. Kemal Gözler, “Cumhurbaşkanlarının Seçimi: Karşılaştırmalı Anayasa Hukuku İncelemesi", Terazi: Aylık Hukuk Dergisi, Yıl 2, Sayı 9, Mayıs 2007 , s.19-29. Bu makalede açıkladığımız gibi yabancı ülkelerin anayasaları da, cumhurbaşkanlarının seçimi için, bizdekine benzer, “nitelikli karar yetersayıları” öngörmüş, ancak aynı anayasalar, bu konuda bir “nitelikli toplantı yetersayısı” öngörmemiştir. Nihayet belirtelim ki Türk anayasa hukuku literatüründe 2007 yılına kadar “nitelikli toplantı yetersayısı” kavramı, hukuk kuralı olarak varlığını bir yana bırakınız, doktrinde kavram olarak dahi işitilmemiş bir kavramdır. Yine belirtelim ki, biz gerek Fransızca, gerek İngilizce anayasa hukuku literatüründe şimdiye kadar “nitelikli toplantı yetersayısı (qualified quorum, quorum qualifié)” diye bir kavrama rastlamadık. Bunlar göstermektedir ki “nitelikli toplantı yetersayısı” kavramı Türkiye’de geçtiğimiz aylarda uydurulmuş bir kavramdır.

Hatırlanacağı üzere, bazıları, Anayasamızın Cumhurbaşkanının uzlaşmayla seçilmesini şart koştuğunu iddia ettiler. Anayasamızın Cumhurbaşkanının tarafsız olmasını öngördüğü husus doğrudur. Tarafsız bir Cumhurbaşkanının da uzlaşmayla seçilmesinde yarar vardır. 1982 Anayasası da pek muhtemelen bu nedenle Cumhurbaşkanlığı seçiminin ilk iki turunda Cumhurbaşkanının TBMM üye tamsayısının üçte iki çoğunluğuyla seçilmesini öngörmüştür. Ancak 1982 Anayasası bu şartı üçüncü ve dördüncü turda aramayarak Cumhurbaşkanının TBMM üye tamsayısı salt çoğunluğuyla seçilmesine imkân tanımıştır. Dolayısıyla Anayasamız Cumhurbaşkanı uzlaşmayla seçilmesini arzu etmiş, ama bu şekilde seçilemediği takdirde de TBMM’nin salt çoğunluğuna tek başına Cumhurbaşkanı seçme yetkisini tartışmasız olarak vermiştir.

III. TBMM’NİN CUMHURBAŞKANI SEÇME KARARI ANAYASA MAHKEMESİ TARAFINDAN DENETLENEMEZ

1. TBMM’nin Cumhurbaşkanı seçme kararı, bir “kanun” değil, bir “parlâmento kararı”dır. (“Parlâmento kararları”nın ne olduğu konusunda daha fazla bilgi edinmek için izleyen linki tıklayabilirsiniz: http://www.anayasa.gen.tr/parlamento-karari.htm ).

2. Parlâmento kararları ise, üç istisna (TBMM İçtüzüğü, yasama dokunulmazlığının kaldırılması kararı, TBMM üyeliğinin düşmesi kararı) dışında Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenemez. Çünkü Anayasa Mahkemesi görev ve yetkileri Anayasanın 148’inci maddesinde sınırlı bir şekilde sayılmıştır. Anayasamız 148’inci maddesinde Anayasa Mahkemesine parlâmento kararlarını denetleme yetkisini vermemiştir. Anayasa Mahkemesinin yukarıdaki üç istisna dışında parlâmento kararlarının niçin denetleyemeyeceği konusunda daha fazla açıklama için izleyen linkleri tıklayabilirsiniz: http://www.anayasa.gen.tr/pk-denetim-kisa.htm ; http://www.anayasa.gen.tr/pk-denetim-uzun.htm )

3. Ancak Anayasa Mahkemesi, bazı parlâmento kararlarını “içtüzük düzenlemesi niteliğinde” görüp denetleyebilmektedir. Anayasa Mahkemesinin bu içtihadı yanlıştır. Çünkü Anayasa Mahkemesi parlâmento kararlarına karşı açılmış iptal davalarında aslında bu parlâmento kararlarının İçtüzüğe uygun olarak alınıp alınmadıklarını denetlemektedir. Bir parlâmento kararının TBMM İçtüzüğüne aykırı olarak alınmış olabilir (ki Cumhurbaşkanı seçiminde böyle bir aykırılık da yoktu). Zira parlâmento kararının İçtüzüğün bir maddesine aykırı olarak alınmış olması, İçtüzüğün o maddesinin değiştirildiği veya yeni bir İçtüzük düzenlemesi yapıldığı anlamına gelmez. Böyle bir durumda olsa olsa İçtüzüğe bir aykırılık söz konusudur. Hukukun genel teorisinde bir düzenleyici işleme (norma) aykırı bir bireysel işlem (karar) yapılması, o düzenleyici işlemin (normun) değiştirildiği anlamına değil, o bireysel işlemin (kararın) o düzenleyici işleme (norma) aykırı olduğu anlamına gelir. Bunun aksinin düşünülmesi tüm hukuk mantığının tepetaklak edilmesi demektir. Nasıl fail suç teşkil eden bir fiiliyle ceza kanununun bir maddesini ihlâl ederek, ceza kanununun o maddesini değiştirmiş olmuyorsa, Türkiye Büyük Millet Meclisi de İçtüzüğün bir maddesini ihlâl ederek o maddeyi değiştirmiş olamaz. Bu konuda daha fazla açıklama için izleyen linki tıklayabilirsiniz: http://www.anayasa.gen.tr/ictuzuk-niteligi.htm .

Anayasa Mahkemesinin yapması gereken şey, Deniz Baykal ve arkadaşlarının yaptığı başvuruyu, yetkisizlik nedeniyle reddetmekten ibaretti.

IV. CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMİ SÜRECİNE GİREN TBMM, ERKEN SEÇİM KARARI ALABİLİR Mİ? VEYA ERKEN SEÇİM KARARI ALAN VEYA ÖNGÖRÜLEN SÜRE İÇİNDE CUMHURBAŞKANI SEÇEMEDİĞİ İÇİN SEÇİMLERİNİN YENİLENMESİ GEREKEN TBMM, ÇALIŞMAYA DEVAM EDEBİLİR, ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ YAPABİLİR Mİ?

Erken seçim ve anayasa değişikliği gündeme geldiğinde bazıları tarafından, Cumhurbaşkanlığı seçim süreci başladıktan sonra ve özellikle öngörülen süre içinde Cumhurbaşkanı seçilememesi nedeniyle seçimlerinin yenilenmesi söz konusu olan TBMM’nin başka bir konuda çalışamayacağı ve dolayısıyla Anayasa değişikliği yapamayacağı yolunda görüşler de ileri sürülmeye başlandı. Kanımızca bu görüşlerde de tutarlılık payı yoktur.

Çünkü Türk anayasa hukukunda “parlâmentonun sürekliliği (devamlılığı, istimrarı)” ilkesi geçerlidir. Bu ilke ilk defa 1921 Anayasanın “madde-i münferide”sinde, TBMM’nin “müstemirren müçtemi” olduğunu ilân edilerek kabul edilmiştir. Aynı ilke, 1924, 1961 ve 1982 Anayasaları dönemlerinde de geçerli olmuştur. Bu ilkeye göre, mevcut bir parlâmentonun yetkileri, yeni parlâmento seçilip göreve başlayınca kadar devam eder; dolayısıyla ülke yasama organsız kalmaz. Bu ilke uyarınca parlâmento, tatilde veya ara vermede olsa bile, kendi istediği her zaman toplanabilir ve çalışabilir. Dolayısıyla TBMM’nin seçimlerinin yenilenmesine Cumhurbaşkanı veya TBMM’nin kendisi tarafından karar verilmiş veya Cumhurbaşkanı seçilemediği diye seçimlerinin otomatik olarak yenilenmesi durumu ortaya çıkmış olsa TBMM çalışmaya devam edebilir ve yetkileri tamdır. Hatta TBMM bu sebeplerle tatile girmiş veya çalışmalarına ara vermiş olsa bile, parlâmentonun sürekliliği ilkesi uyarınca, yeni seçimlerden sonra olacak Meclisin ilk toplantısına kadar, istediği her zaman tekrar toplanabilir ve istediği her konuda karar alabilir ve kanun çıkarabilir, anayasa değişikliği yapabilir.

Türkiye'de parlâmento sürekliliği ilkesi Anayasamızın 77’nci maddesinde “yenilenmesine karar verilen Meclisin yetkileri, yeni Meclisin seçilmesine kadar sürer” denerek ayrıca ve açıkça hükme bağlanmıştır.

Yukarıdaki sebeplerle kanımızca TBMM Cumhurbaşkanı seçim sürecinde iken erken seçim kararı alabilir; kanun çıkarmaya devam edebilir ve gerekiyorsa anayasa değişikliği de yapabilir. Ayrıca belirtelim ki, aksi yöndeki görüş sadece hukuken yanlış değil, sağduyuya da aykırıdır. Eğer bu dönemde TBMM çalışamayacak ise, TBMM’nin yetkileri artık sona erecek ise, Türkiye’de savaş ilân etmek gerekse bu nasıl ilân edilecek, Türkiye’de olağanüstü hâl ilân etmek gerekse bu nasıl ilân edilecektir.

Parlâmentonun sürekliliği (devamlılığı, istimrarı) ilkesi konusunda daha fazla bilgi için bkz.: Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Bursa, Ekin, 2007, s.286.

V. ANAYASA MAHKEMESİ PLANLANAN ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİNİ İPTAL EDEBİLİR Mİ?

Muhtemelen önümüzdeki günlerde planlanan anayasa değişiklikleri gerçekleştirilirse bu anayasa değişikliklerinin de anayasaya aykırı olacağı, zira bu dönemde yukarıdaki şekilde TBMM’nin anayasa değişikliği yapma yetkisinin bulunmadığı iddia edilecektir.

Bu iddianın nasıl yanlış olduğu yukarıda açıklandı. Anayasamızın 77’nci maddesine göre TBMM’nin yetkileri yenisi seçilinceye kadar devam eder. Bu bize göre bu tartışma gerektirmeyecek kadar açık bir konudur. Ancak aynı konu yarın bir gün Anayasa Mahkemesinin önüne gelirse Anayasa Mahkemesi yine Anayasanın 77’nci maddesindeki açık hükme rağmen yanlış karar verebilir. Zira bize göre toplantı yetersayısının 184 olduğu da aynı derecede açık bir husustu. 102’nci maddede özel bir toplantı yetersayısı öngörülmemişti ve 96’ncı madde uyarınca toplantı yetersayısı 184 idi. Toplantı yetersayısı gibi açık bir hususta yanlış karar veren Anayasa Mahkemesinin benzer bir açıklıktaki diğer bir konuda da yanlış karar vereceğinden korkulabilir. Anayasanın 102’nci maddesini yanlış yorumlayan Anayasa Mahkemesinin, Anayasanın 77’nci maddesini doğru yorumlayacağını bize kim garanti edebilir?

Anayasamızın 148’inci maddesi, Anayasa Mahkemesine Anayasa değişikliklerini, esas bakımından değil, sadece şekil bakımından denetleme yetkisi vermiştir. Şekil bakımından deneti ise 148’inci maddeyle göre “teklif ve oylama çoğunluğuna ve ivedilikle görüşülemeyeceği şartına uyulup uyulmadığı hususları ile sınırlıdır”. Dolayısıyla bir anayasa değişikliği TBMM üye tamsayısının üçte biri tarafından teklif edilmiş ve üye tamsayısı beşte üçü veya üçte ikisi tarafından kabul edilmiş ise Anayasa Mahkemesinin bu anayasa değişikliği üzerinde yapabileceği bir şey Anayasamıza göre yoktur; dolayısıyla Anayasamıza göre ortada korkulacak bir şey bulunmamaktadır. Ancak bu sadece Anayasamıza göredir. Anayasa Mahkemesinin böyle bir konu önüne geldiğinde ne karar vereceğini kimse bilemez.

Anayasa Mahkemesi Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesine ilişkin değişikliği, bu değişiklik Anayasadaki bütün şartlara uygun olarak gerçekleşmiş olsa ve dahi Anayasa Mahkemesinin yetkisi şekil denetiminden ibaret olsa bile Anayasa Mahkemesi yapacağı bir yorumla tüm bu engelleri aşıp söz konusu anayasa değişikliği iptal edebilir.

Anayasa Mahkemesinin anayasa değişikliklerini denetleme ihtimali, Cumhurbaşkanlığı seçimini denetleme ihtimalinden daha yüksektir. Yukarıda açıklandığı gibi Cumhurbaşkanlığı seçme kararı bir parlâmento kararıdır ve Anayasa Mahkemesinin böyle bir parlâmento kararı denetleme yetkisi yoktur; oysa Anayasa Mahkemesinin anayasa değişikliklerini denetleme yetkisi zaten şekil bakımından vardır. Anayasanın kendisine vermediği bir yetkiyi kullanan bir Anayasa Mahkemesinin, Anayasanın kendisine sınırlı olarak verdiği yetkiyi sınırsız olarak kullanması, yani sadece şekil denetimi yapma yetkisi var iken, 1961 Anayasası döneminde de olduğu gibi şekil görüntüsü altında esas denetimi de yapması muhtemeldir.

VI. TÜRKİYE’DE ANAYASA YARGISI KALDIRILMALIDIR VEYA HİÇ OLMAZSA ANAYASA MAHKEMESİ ÜYELERİNİ TBMM SEÇMELİDİR

Anayasa Mahkemesinin yukarıdaki yanlış kararları, Türkiye’de Anayasa yargısının meşruluğu sorununu bir kez daha gündeme getirmiştir. Cumhurbaşkanı seçimi konusunda Anayasa Mahkemesinin verdiği bu karar, bugüne kadar verdiği ilk yanlış karar değildir. Örneğin Anayasa Mahkemesi 1990’lı yıllarda Anayasanın 91’inci maddesinde yazmadığı hâlde, TBMM’nin Bakanlar Kuruluna KHK çıkarma yetkisinin verebilmesi için ivedilik, zorunluluk ve önemlilik olmak üzere üçte şart aramış ve böylece KHK çıkarma yolunu, bu yol Anayasayla hükümetlere tartışmasız olarak verilmiş olmasına rağmen kapatmıştır. Yine Anayasa Mahkemesi 1991 yılında verdiği bir kararla olağanüstü hâl kanun hükmünde kararnamelerinin yargısal denetimini yapmıştır. Oysa Anayasamızın 148’inci maddesinin birinci fıkrasında açıkça “olağanüstü hallerde, sıkıyönetim ve savaş hallerinde çıkarılan kanun hükmünde kararnamelerin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla, Anayasa Mahkemesinde dava açılamaz” denmektedir. Yine aynı Anayasa Mahkemesi 1993 yılında Anayasa tarafından kendisine verilmemiş olmasına rağmen, kendisinin kanunlar hakkında “yürürlüğü durdurma kararı” verme yetkisine sahip olduğunu iddia etmiş ve o zamandan bu yana da anayasal dayanağı olmayan bu kararları verebilmiştir. Anayasamızın 153’üncü maddesinin ilk fıkrası “iptal kararları gerekçesi yazılmadan açıklanamaz” diyor. Oysa pek çok defa televizyonda Anayasa Mahkemesi Başkanının veya Başkanvekilinin “şu kanunu iptal ettik” diyerek basın açıklaması yaptığını görüyoruz. Oysa basın açıklamasıyla duyurulan iptal kararının henüz gerekçesi yazılı değildir ve muhtemelen de aylar ve hatta yıllar sonra yazılacak ve Resmi Gazetede yayınlanacaktır. Anayasa Mahkemesinin Cumhurbaşkanı seçimine ilişkin son iptal kararı da gerekçesi yazılmadan Başkanvekili tarafından basın açıklaması yoluyla kamuoyunu duyurulmuştur. Acaba Anayasanın bekçisi olduğunu iddia edilen Anayasa Mahkemesi, Anayasanın 153’üncü maddesinin ilk fıkrasına niçin uymuyor? Anayasa Mahkemesinin verdiği pek çok yanlış kararın açıklanması ve eleştirisi için bkz.: Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku, Bursa, Ekin, 2000, 1071 s. Özellikle, s.860-977; Kemal Gözler, İdare Hukuku, Bursa, Ekin, 2003, 2 Cilt, 2800 s.). Anayasa koyucu Anayasaya istediği hükmü koysun; Türkiye’de Anayasa Mahkemesi değişmedikçe Anayasada değişen bir şey olmayacaktır. Çünkü Anayasa Mahkemesi, Anayasa hükümlerini istediği gibi yorumlamaya kendisini yetkili görmektedir. O nedenle yapılması gereken şey, şimdiki anayasa değişikliği teklifinde olduğu gibi, Anayasa Mahkemesinin yanlış yorumladığı Anayasa maddesini yanlış yorumlamaya el vermeyecek şekilde tekrar kaleme almak[3] değil, bir anayasa değişikliği yaparak Anayasa Mahkemesini kaldırmaktan ibarettir.

Zaten anayasa yargısının meşruluğu sorunu, sadece bizde değil, Dünyanın başka ülkelerinde de teorik olarak tartışmalıdır. Bu konuda bkz.: Kemal Gözler, “Anayasa Yargısının Meşruluğu Sorunu", Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt 61, Sayı 3, Temmuz-Eylül 2006, s.131-166. < http://www.anayasa.gen.tr/mesruluk.htm >

Kanımızca yapılması gereken şey, bir Anayasa değişikliği yoluyla, Anayasamızın 146-153’üncü maddelerini ilga ederek Anayasa Mahkemesini kaldırmak, Türkiye’de anayasa yargısına bir son vermektir. Bunun yapılması arzu edilmiyorsa hiç olmazsa, Anayasa Mahkemesi üyelerinin seçimi tarzı değiştirilmelidir. Türkiye dışında Anayasa Mahkemesine parlâmentonun üye seçemediği başka bir ülke yoktur. Bütün ülkelerde Anayasa Mahkemesi üyelerinin tamamı veya önemli bir kısmı parlâmento tarafından seçilmektedir. Türkiye’de de bunu yapmak gerekir. Şu anki sistemde Anayasa Mahkemesi üyelerinin önemli bir kesimi başka hâkimler tarafından seçilen üçer aday arasından Cumhurbaşkanı tarafından atanmaktadır. Böyle bir sistemin örneği batı demokrasilerinde yoktur.

Çeşitli ülkelerde Anayasa Mahkemesi üyelerinin seçilmesi usûlü konusunda bkz.: Kemal Gözler, “Anayasa Mahkemesi Üyelerinin Seçilmeleri: Bir Karşılaştırmalı Anayasa Hukuku İncelemesi”, < http://www.anayasa.gen.tr/aym-uyesecimi.htm >.

VII. YAPILMASI DÜŞÜNÜLEN ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİNDE CUMHURBAŞKANININ TEK BAŞINA YAPABİLECEĞİ İŞLEMLER AYRICA VE AÇIKÇA SAYILMALIDIR

Türkiye’de şimdiye kadar Anayasanın 104’üncü maddesinde sayılan Cumhurbaşkanının görev ve yetkilerinden hangilerini, Başbakan ve ilgili bakanların karşı-imzalarını almadan tek başına yapabileceği konusu gerek uygulamada, gerekse doktrinde tartışmalıdır. Zira 1982 Anayasasının mevcut hâlinde bu konuda boşluk vardır. Anayasamızın 105’inci maddesinde, Cumhurbaşkanının tek başına yapabileceği işlemler olduğunu kabul edilmekte, ancak bunların neler olduğunu sayılmamaktadır.

Cumhurbaşkanının sadece halka seçtirilmesi Türkiye’de Cumhurbaşkanı - Hükümet çatışması sorunun çözmeye yetmez; tersine Cumhurbaşkanı ve Hükümet ayrı partilerden olduğu takdirde bu çatışmanın şiddetini dahi arttırabilir. Zira yeni sistemde Cumhurbaşkanı, kendisini de halkın seçtiği ve demokratik meşruluktan yararlandığını ve Anayasanın 104’üncü maddesi tarafından kendisine verilen yetkileri tek başına kullanabileceğini iddia edebilir. O nedenle Cumhurbaşkanının Başbakan ve bakanların karşı-imzası olmadan tek başına kullanabileceği yetkilerin neler olduğunun Anayasada ayrıca ve açıkça belirtilmesi, Anayasal sistemimizin krizsiz bir şekilde işlemesi açısından uygun olur.

Karşı-imza kuralının ne olduğu ve bu konunun değişik ülkelerde nasıl düzenlendiği ve Türkiye’de Cumhurbaşkanının tek başına yapabileceği işlemler konusundaki tartışma hakkında bkz.: Kemal Gözler, Devlet Başkanları: Bir Karşılaştırmalı Anayasa Hukuku İncelemesi, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2001, Dördüncü Bölüm, s. 235-262 ( http://www.anayasa.gen.tr/devletbaskanlari.htm ).

VIII. YAPILMASI DÜŞÜNÜLEN ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİNDE CUMHURBAŞKANININ KHK’LERİ, BAKANLAR KURULU KARARLARINI VE ÜÇLÜ KARARNAMELERİ İMZALAMAYI REDDETME YETKİSİNE SAHİP OLUP OLMADIĞI SORUNU AÇIKLIĞA KAVUŞTURULMALIDIR.

Türkiye’de Ahmet Necdet Sezer’in Cumhurbaşkanlığı döneminde gerek, bu Cumhurbaşkanı ile gerek Ecevit Hükümeti, gerekse şimdiki Hükümet arasında derin bir kararname krize yaşanmıştır. Cumhurbaşkanı Sezer, Ecevit Hükümetinin çıkardığı pek çok kanun hükmünde kararnameyi ve keza bazı bürokratların atanmasına ilişkin üçlü kararnameleri imzalamayı reddetmiştir. Aynı şekilde Sezer, AK Parti Hükümetinin bürokrat atamasına ilişkin çıkardığı pek çok üçlü kararnameyi de imzalamayı reddetmiştir.

Anayasamızda (m.89) Cumhurbaşkanının bir kanunu imzalamayı reddetmesi durumunda ne yapılacağı, yani Cumhurbaşkanı ile TBMM arasında bir çatışma çıkarsa bu çatışmanın çözüm yolu gösterilmiştir. Bilindiği gibi Cumhurbaşkanı bir kanunu beğenmiyorsa onu 15 gün içinde bir defa daha görüşülmek üzere TBMM'ye iade eder. TBMM tekrar aynı kanunu aynen kabul ederse Cumhurbaşkanı bu kanunu onbeş gün içinde imzalayıp Resmi Gazetede yayımlamak zorunda kalır. Böyle bir Cumhurbaşkanı arzu ediyorsa bu kanuna karşı Anayasa Mahkemesinde iptal davası açabilir.

Benzer bir usûl, anayasa değişikliği yoluyla, Bakanlar Kurulunun KHK’leri, kararları ve atamalara ilişkin üçlü kararnameler konusunda da benimsenebilir. Örneğin Cumhurbaşkanına beğenmediği KHK, Bakanlar Kurulu kararı ve üçlü kararnameleri bir veya iki hafta içinde Bakanlar Kurulu veya Başbakanlığa geri gönderme yetkisi tanınabilir. KHK ve Bakanlar Kurulu kararlarında Bakanlar Kurulunun veya üçlü kararnamelerde Başbakan veya ilgili bakanın geri gönderme üzerine ısrar etmesi üzerine Cumhurbaşkanının yine bir veya iki hafta içinde söz konusu KHK, Bakanlar Kurulu kararı veya üçlü kararnameyi imzalayıp Resmi Gazetede yayımlamak zorunda olduğu anayasa değişikliği yoluyla hüküm altına alınabilir. Cumhurbaşkanının yayımlanmış KHK’lere karşı Anayasa Mahkemesi iptal davası açması zaten mümkündür. Cumhurbaşkanına bu şekilde yayınlamak zorunda kaldığı Bakanlar Kurulu kararı ve üçlü kararnamelere ilişkin Danıştayda iptal davası açma yetkisi de Anayasa değişikliği yoluyla tanınabilir.

Türkiye’de Cumhurbaşkanı-hükümet çatışması konusunda bkz.: Kemal Gözler, Cumhurbaşkanı-Hükûmet Çatışması: Cumhurbaşkanı Kararnameleri İmzalamayı Reddedebilir mi?, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2000, VIII+80 s. [ http://www.anayasa.gen.tr/catisma-intro.htm ]

[1]. Sabih Kanadoğlu, “AKP Tek Başına Seçemez”, Cumhuriyet, 26 Aralık 2006.

[2]. Ergun Özbudun, “Cumhurbaşkanı Seçimi ve Anayasa”, Zaman, 17 Ocak 2007.

[3] Yeni Anayasa Değişikliğinde Anayasa Mahkemesinin yanlış yorumladığı 96’ncı maddenin ilk fıkrası şu şekilde tekrar kaleme alınmaktadır: “Türkiye Büyük Millet Meclisi, tüm toplantı ve yapacağı seçimlerde üye tamsayısının en az üçte biri ile toplanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Anayasada başkaca hüküm yoksa toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar verir; ancak karar yeter sayısı hiçbir şekilde üye tamsayısının dörtte birinin bir fazlasından az olamaz”. Oysa 96’ncı maddenin mevcut şeklî de gayet açıktır. 96’ncı maddenin mevcut halini yanlış yorumlayanların, yarın yeni şeklini doğru yorumlayacaklarını kim garanti edebilir? Ülkemizde son üç ayda tartışılan hususlar, 20 yıldır anayasa hukukçuların aklının ucundan dahi geçemeyen şeylerin birileri tarafından düşünülüp gerçekleştirilebileceğini göstermiştir.

"Bu metin metin Kemal Gözler, “Cumhurbaşkanının Seçimi Konusunda Zorunlu Bir Açıklama”, <www.anayasa.gen.tr/cb-secimi.htm>den alınmıştır"